નોટબુકનું પત્તું

રેલવે જંકશન ભાવનગરથી ' લોકલ ' રેલગાડી એ સુ:નગર જવા હડી કાઢી . સવારના પાંચનું ભળભાખળું થઈ ગયું'તું . 

શિયાળાની ઠંડીએ ભાવેણાને ગોદડીમાં લપેટી દીધું હતું . ક્યાંક ક્યાંક તાપણા સળગતા હતાં . કદાચ ભાવેણાના કેટલાંક વાસીઓ એમની લાચારીને સળગાવી તાપવાનાઓ પ્રયત્ન કરતા હતા . આજુબાજુ નાં લોકો રેલનાં હોર્ન વાગવા છતાં હજી મીઠી નીંદરમાં હતા . શ્રમની સાદડીમાં સુતેલા હતા ..કદાચ ? પ્લેટફોર્મ પર ઉભરાતી કેટલીક કીડીયારું ને ડબ્બામાં બેસાડી રોજની કોઈ મંજિલ ન હોવા છતાં એ ગાડી બીજાને મંજિલ સુધી પોહચાડવા નીકળી પડી . હજી તો રાત્રીએ હવા ને ચોખ્ખી કરી જ હતી ત્યાં એની મેહનત પર પાણી ફેરવતી એ રેલગાડી એ પાવો વગાડ્યો અને વળી દિવસની શરૂઆત ' દી ' ઉગ્યા પેલા કરી દીધી .

      હજી તો એ વેગમાં આવી જ હતી ત્યાં ભાવનગર નું પરું આવી ગયું . ભાવનગર નો પરા વિસ્તાર ! ગામમાં જેમ પરું હોય તેમ ભાવનગરમાય પરું છે. આખું ભાવનગર જેનાં થકી ઉભું છે એ મજૂર વર્ગનો વિસ્તાર . અહીં કોઈ પાકા રસ્તા દેખાય નહીં , ગટર ગમે ત્યાંથી નીકળે ને ગમે ત્યાં સમાઈ પણ જાય . હીરા ઘસવાવાળા , ઉદ્યોગમાં આખો દી ભૂંગળા કોથળીમાં પેક કરવાવાળા , અને એવી જ કોઈ કોઈ કોઈનું પેકીંગ કરી જીવનનું ' પેકીંગ ' સાચવતાં લોકોનો વિસ્તાર ! આમેય શિખર કરતાં પાયો તો હંમેશા ' ગોબરો ' જ હોવાનો ને ?

       હજી સ્પીડ પકડે એ પહેલાં તો ગાડીએ બ્રેક મારી ! ચિચિયારીઓ કરતાં પૈડાં બિચારા થોભી ગયા . હવાર હવાર માં ટોળું આવી ગયું હતું . ગાડી હાલતી હતી ભાવનગર થી સુનગર !   એમ નથી કે આ રૂટ વચ્ચે બીજા કોઈ વાહન જતા નથી પણ એ આઠ વાગે જતી સાઈનાથ વાળા ધંધુકા હુધીનાં 60 ' મકરા ' પડાવી લે અને ઉભા ઉભા જાવાનું એ નોખું . સરકારી બસમાં જાવ ને તોય - આવે તો , રિપેરમાં ન હોય તો - ઈય મારા હાળા પસા રૂપિયાનો દાવ કરી જાય . પણ આય રેલગાડી 40 રૂપિયામાં તો ઠેઠ સુનગર હુધીનો ઉલળીયો કરી દયે . ઇ હારું ઇ બાજુના લગભગ જણ આ રેલમાં ક બથોડા લેતા જાય . પછી ભલે બારણે ટીંગાતું જવું પડે ! આખરે રૂપિયાનો ' સવાલ ' છે ભાઈ ! પસી ઘરે કંઈક તો આપવું ને ?

પરાએ ગાડી ઉભી રહી ત્યાંતો બારીમાં થેલાના ' ઘા ' થવા મનડયા . ક્યાંક થી રૂમાલ તો ક્યાંક તો નાના બાળકોને આગળ કરી દરવાજામાં આગળ ઉભા રહેવા થઠ જામી ગઈ . બારી પાસે બેઠેલાં એક ભાભા આ જોઈ રહ્યા છે . જીવના ' જીવતર ' ની ચોપડી વાંચી મોંઢા પર સળ ઉઠી આવી છે . ધોળું મેલું કેડિયું પેર્યું સે , સોયણામાં એક મણ ઘઉં હમાય જાય એમ જોળો લબડે છે , માથે ફાળિયું બાંધ્યું છે , એ હવારના પોરમાં ધ્યાનથી નજર કરો તોય ખબર ન પડે કે ઇ ફાળિયું ક્યાં રંગ છે ; કેમકે એના પર એટલી બધી વાર ' કારીગરી ' થઈ ગયેલી હતી .

    બારી પર બેઠા બેઠા એ આ ભીડની હો હા , એ ઇ મારી થેલી સે ...આંખ્યું ફૂટી ગઈ સે . આંધળીના ભાળતો નથ ના મધુર સ્વરો એ ડબામાં ગુંજી રહ્યા . એ ભીડ થી થોડે દુર એક સોકરો શાંતિથી ઉભો હતો . પેરણ ને પેન્ટ તો કોઈ સારા ઘરનો હોય એમ લાગતું હતું . બગલથેલો લઈ એ આ બધી જુગાડની રાસલીલા જોતો હતો . આખરે એ પ્લેટફોર્મ ની બધી કીડીયું ડબામાં પુરાઈ ગઈ તય એ સોકરો હળવેથી ડબામાં ચડ્યો .

   ' કા જવાન , કેમ નિરાંત લાગે સે , જવાની ? '

' હા , દાદા ! મારે તો ભય નિરાંત જ સે ! '

' તિમાં કે ને તારે , શાંતિથી ઉભોતો ...'

 ' હા , શાંતિ હોય તો શાંતિ થી જ ઉભું કે નય ! '

    ' ક્યાં જાવાનો ? '

   ' ગાડી જાય ત્યાં સુધી ? '

' હે , સુ ગાડી જાય ઇયા હુધી ? '

 ' હા ! '

' મારો , ખરો જણ હો ; ભય કેવુ પડે !'

 અને દાદા વધુ વાત ન લંબાવતા બારીનો કાચ બંદ કરી અંધારામાં ન દેખાતા ઓળા જોવામાં લાગી ગયા . ઘણીવાર કાઈ ન દેખાતું હોવા છતાં , જોવાનો આંનદ અનેરો હોય છે . હવે ઠંડી હવામાં એ ડબામાં થતાં અવાજ ધીમે ધીમે ફાટેલી , સંધેલી ચાંદરોમાં ધબૂરાઈ ગયા . ક્યાંક એ કામ બાજુમાં બેઠેલી બેનનાં દુપટ્ટા થી પણ થયું તો ક્યાંક આંખમાં આવેલા આંસુ સાથે ! કેમકે ઠંડી ઘણીવાર શરીર કરતા આંખમાં વધુ લાગતી હોય છે . ક્યાંક મોંઘા જેકેટમાં સજ્જ થયેલી કીડીઓ વાતુંએ ચડી હતી . બાકી એ ચિબાવલી વાતો સિવાય - કેમ પપ્પા આગળનાં સ્ટેશનેથી કોક લઈ જ આવજો , હા પપ્પા ! મને ખુબ જ તરસ લાગી છે ! ...હા , બેટા ! લઈ આવીશ હા ! અત્યારે તારી મમ્મી ને કહે કે આ થેલાના ખિસ્સામાંથી મને થોડી ખારી સિંગનું પેકેટ કાઢી આપે - ઠંડીએ બધાને પોતાની ગોદમાં લઈ લીધા હતા .

હવે ખટક ખટક નો અવાજ જ રસ્તાને ચીરતો જતો હતો . એ ભાભા હવે થોડા એક યરફ નમી ધીમે ધીમે ઘોરી રહ્યા હતા . સોકરો હજી બારણા માં શાંતિ થી ઉભો હતો . એ બાહર જતા રસ્તા અને ઝાડના પણસાયા જોઈ રહ્યો હતો .

  ધીમે ધીમે સૂરજનો ચેહરો બાહર નીકળ્યો . ઢસા વટી અને રેલગાડી દેખાણી . એ તો હતી જ પણ ...

 અને રોકાતી રોકાતી જતી આગળ વધી એમ એમ હવે કીડીયું વધતી ગઈ . બોટાદ ભણવા જતાં છોકરા છોકરીયું હવે વધવા મંડી હતી . પેલા ફાટેલી સાંધેલી ચાંદરોથી છલકાતો ડબો હવે સ્પાઇડર મેન , બેન ટેન અને જાત જાતના ભાત ભાતના થેલા તો સામે ભરતકામ ભરેલા , આભલા ના ચમકરાવાળા થેલા લઈ છોકરીયું ડબામાં છલકાતી જતી હતી . એક નવાઈ હતી કે જે ચાદર ફાટેલી સાંધેલી ઓઢી સુતા હતા એમની જ કમાણી થી આ થેલા ખરીદાયા હોવા છતાં એ બેય એકબીજા માટે અજાણ્યા હતા .

   હવે લગભગ બોટાદ આવવાને કલાક ની વાર હતી . સૌ મસ્તીમાં હતા . કોઈ જાણી જોઈ તો કોઈ જાણી ને ! પેલો સોકરો હવે અચાનક કોઈ કામ યાદ આવતા રઘવાયો થયો હોય એમ એ નીચે નમી થેલામાંથી એક દોરી કાઢી એ દોરીથી થેલા ને બારણા ના હુક સાથે બાંધી એ ધીમે ધીમે આગળ વધ્યો . દાદા જોઈ રહ્યા કે આ સોકરો આમ થેલો બાંધી જાય છે ક્યાં ?

    આ રીતે થેલો બાંધનારો એ દાદાએ પોતાની જિંદગીમાં નોહતો જોયો . હવે એ ધીમે થી જ્યાં ખભે થેલા ભરાવી સોકરાની ઠઠ લાગી હતી ત્યાં ગયો . અને ખૂબ વિનયપૂર્વક એ બધાની વચ્ચે જઈ બોલી પડ્યો . આ રીતે ....

  ' એ બાઈબન્ધ એક મિનિટ ! '

     આખું ટોળું એને જોઈ રહ્યું . હવે આ શું કહેશે ?

   ' જો તમને કાઈ વાંધો ન હોય તો તમે તમારી બુક માંથી એક એક કાગળ ફાડી આપશો ? '

     બધાં બાઘાની જેમ જોઈ રહ્યા . ઘડી ભર તો બધાં શુ વિચારવું એ જ ભૂલી ગયા ! શુ ? એમ કહેવાનું હોય એ પણ ભૂલી ગયા ! કારણ પ્રશ્ન જ એવો પુછાયો હતો !

    ' કવ છું તમે બધા બુકનું એક એક પત્તુ આપશો ? '

    હવે કંઈક ભાનમાં આવતા હોય એમ લાગ્યું . ચકળવકળ થતા ડોળા થોડા સ્થિર થયા . ' એક પત્તુ ? ! '

    ' કેમ ભય પત્તાનું શુ કરીશ ? '

     ' બોટાદ હું નવમું ભણું સુ . મારે વિષયોની નોટબુક બનાવવાની છે તો મારે એનું કામ છે . તમે પત્તુ આપશો તો એમાંથી હું આ સોય દોરાથી સાંધી બુક બનાવી લઈશ અને મારે ખર્ચ નય કરવો પડે ! '

     ' શું '

   હવે એમણે પ્રશ્ન પૂછ્યો..

    ' નોટ બનાવવા જોઈએ છે પત્તુ આપો ને ભય ! '

     અને એના આજીજી ભર્યા સાદ ને સાંભળી એ ટોળાએ થેલામાંથી ચોપડા કાઢી પત્તા આપવા માંડ્યા . હા , એ બાને ઘણાએ તો ખાસા સમય પછી ચોપડા કાઢયા તો ખરા ! એ ચોપડા ને પણ ઘણા સમય પસી બારની હવા ખાવા મળી .

    અને એ પત્તા ને સમેટી આગળ નીકળી ગયો .

   ' આ મારો બેટો , આ પત્તા ભેગા કરી પસ્તી માં વેચી યો નહિ દેતો હોય ને ? '

  પેલા સિંગવાળા ભાઈ બોલી ઉઠ્યા . કેમકે દ્રષ્ટિ જ ...ખામી વાળી તો ઈય શુ કરે ?

    અને એ સોકરો આગળ પણ ગયો.  સોકરીયું પાસેથી પણ પત્તા માંગ્યા . મળ્યા એ ભેગા કર્યા અને આ કામ એણે બોટાદ આવ્યું ત્યાં સુધી ચાલુ રાખ્યું . સવારનાં સાડા દસ થવા આવ્યા હતા . એ સોકરો બોટાદ ટેશને ઉતરી ગયો .

    જેમ શાંતિ થી આવ્યો એમ જ !

   હવે એ જાય છે ક્યાં એ જોવાં એ દાદા પણ ત્યાં જ ઉતરી ગયો . એ પેલા સોકરાની નજર ન પડે એમ એનો રસ્તો દબાવતા ચાલ્યા .

    સોકરો સ્ટેશને થી નીકળી પાળીયાદ રોડે ચડ્યો . રીક્ષા કરવાને બદલે એ ચાલતો જ રહ્યો . આખરે પાળીયાદ રોડ પર એક સંસ્થાના બોર્ડના દરવાજામાં એ વળી ગયો .

   દાદા પણ અંદર જતા રહ્યા .

   ઘણી મોટી સંસ્થા હતી . કદાચ પ્રાથના ચાલતી હતી . એ સોકરો આચાર્યની ઓફિસમાંથી નીકળી છેલ્લા રૂમમાં જતો રહ્યો .

  દાદા આચાર્યની ઓફિસમાં પોહનચી ગયા .

    ' નમસ્તે ! '

   ' આચાર્યએ ફાઈલમાં લખતા લખતા જ બોલ્યા , ' હા આવો વડીલ . બેસો .  '

   દાદા ખુરશી પર બેઠા અને આજુબાજુ જોવા લાગ્યા .

   ' હા , બોલો શુ કામ હતું ? '

    ' હું ભાવનગરથી આવું છું . એક સોકરો ભાવનગરથી ગાડીમાં બેઠો'તો . અને આખા રસ્તે બધા પહેથી કાગળિયા માંગતો આયો ને આય આવી ગયો . આ વાતમાં માલ સુ સે કઈ હમજાણુ નય સાયબ . મને કેસો ખરા કે આ સે સુ ? '

    ' ઓહ , તમે મેપાની વાત કરો છો ? '

    ' એના નામની તો ખબર નથ . નામ તો મારો રામ જાણે , પણ સોકરો જે કરી ને આયો સે ઇ અઘરું છે . આ માથામાં ધોળા થયા પણ આવું કોઇ દી જોયું નથી સાયબ ! '

   ' હા , ઇ મેપો છે.  આય જ ભણે છે . પેલેથી . હવે ઇ કોણ છે ઈતો મને પણ ખબર નથી પણ બે વરસ પેલા ઇના બાપા અહીં મૂકી ગયા છે ..પછી એ આવ્યા જ નથી તો એ અહીં રહી ભણે છે . ખૂબ હોશિયાર છે . દર વર્ષે એ વર્ગમાં પ્રથમ આવે છે . ઇના ઇનામ થી એની ફી ભરાઈ જાય છે . સંસ્થામાં જમવાનું દાતા તરફથી મળે છે . પણ ચોપડા અને બુક તો લેવી પડે ને ? એટલે ઇ એની આગળના વિદ્યાર્થી પાસેથી ચોપડી લઈ લે અને લખવા માટેની બુક આ રીતે ક્યારેક રેલગાડીમાં જઇ પત્તા લાવી એને સાંધી બુક બનાવી એમાં એ સૌથી સારી બુક બનાવે છે . '

   ' ઓહો ! , સુ વાત છે સાયબ . આવો સોકરો તો મેં જોયો નથી . '

      વાત કરતા કરતા દાદાએ જોયું કે આચાર્ય મોંઘા કપડાં પેરી બેઠા છે તો આવા સોકરાને એક બુક નય લઇ દેતા હોય ની શંકા સાથે એ ...બોલ્યા , ' લો , હાલો સાયબ . રજા લવ . પણ હ...જતા જતા ઈની હારે વાત કરવી હોય તો હું કરી હકુ...સાયબ ? '

   કદાચ એ દાદાની મનની વાત સમજી ગયા હશે . એટલે મૂંછમાં હસતા બોલ્યા , ' હા , હા , કેમ નહીં ? '

  '  અહીંથી જમણી બાજુનો છેલ્લો વર્ગ છે . જાવ મળી લો . '

   અને દાદાએ ફાળિયું ફરી બાંધવા ઉતાર્યું અને કાનમાં સોનાનું છતર , કાનની વાળીઓ , કેડે કિલોનો કંદોરો હમો ન હમો કરી નીકળ્યા .

    એય મૂંછમાં હસ્તા જ !!!

    હજી વર્ગ આવે એ પહેલા જ મેપો સામો આવ્યો. 

   ' એ જુવાન . આય આય તો ! '

   સોકરો નવાઈ પામ્યો કે આ દાદા તો ....

   ' મેપા , તારા સાયબને મળી આયો સુ . મને બધીય ખબર પડી ગઈ સે . પણ આજ પસી તારે ગાડીમાં પત્તા ઉઘરાવવા નય જાવું પડે .. હો ભય....' કહી દાદાએ કેડીયાની અંદર સોર ખીસી માંથી હજાર હજારની દસ નોટુની કોળી કરી મેપા સામે ધરી .

   ' આ નો ખપે દાદા ! '

   દાદા આંચકો ખાઈ ગયા . હજારની નોટુ વાળો હાથ ' હાથ ' મા જ રહી ગયો . એ સોકરાની આંખોના તેજ આગળ એ કંઈક અખલદખળ થઈ ગયા .

 ' કા બેટા ? કેમ નય ? '

   ' હરામનું ન ખપે દાદા . અનાથ થયો છું ...બિચારો નહીં . હું મારા પગ પર ઉભો રહી ભણીશ અને પછી આ જ નિશાળમાં મારા જેવા સેંકડો ' મેપા ' ના જીવતર ઉજાળીશ ....'

  અને દાદાનો હાથ પાછો વળી ગયો .

   ' વાહ ભડ વાહ ! '

 દાદાએ એનાં વાંસામા ધબો મારી લીધો . એ સોકરો પણ એ દાદાને નમન કરી આગળ વધી ગયો .

   એ ની પાછળ પાછળ ભારતના ભવીને  અડીખમ ઉભું એ દાદા જોઈ રહ્યા . દાદાની આંખોનાં ખૂણામાં અચાનક આંસુનું મોટી સૂર્યના પ્રકાશમાં ઝળકી રહ્યું .

લેખક - શ્રી મહેશ ગોહિલ